Në rubrikën Retro kthehemi pas në kohë për të sjellë historinë e një prej sportistëve më të mëdhenj të të gjitha kohërave – Lou Gehrig, njeriut që e ktheu vëmendjen e botës drejt një sëmundjeje të tmerrshme që, deri atëherë, i detyronte të prekurit të fshiheshin në tavanet e shtëpive, larg syve të botës.
A e mbani në mend verën e vitit 2014 dhe trendin e quajtur Ice Bucket Challenge? Miliona njerëz, nga yje botërorë të famshëm e sportistë deri te njerëz të zakonshëm, hidhnin mbi vete kova me ujë të akullt dhe reagimet e tyre i shpërndanin në internet.
Megjithëse për disa ishte thjesht një shaka qesharake, kjo fushatë nisi për të rritur ndërgjegjësimin për sëmundjen ALS, ose me emrin e plotë Skleroza Laterale Amiotrofike. ALS është një sëmundje e rëndë progresive neurodegjenerative që ngadalë ua heq njerëzve aftësinë për t’u lëvizur, folur, gëlltitur dhe frymëmarrë. Shkaku i saj i saktë ende nuk dihet.
Vdekja te të prekurit zakonisht ndodh si pasojë e dështimit respirator, pasi sëmundja paralizon muskujt e nevojshëm për frymëmarrje. Të sëmurët zakonisht vdesin brenda 3 deri në 5 vite nga vendosja e diagnozës, megjithëse shpejtësia e progresit mund të ndryshojë, siç ishte rasti me Stephen Hawking, ndoshta personi më i njohur që vuante nga ALS.
ALS shpesh, sidomos në SHBA, quhet edhe sëmundja e Lou Gehrig. Gehrig ishte personi i parë i famshëm për të cilin dihej se vuante nga ALS dhe si i tillë u përjetësua, por para se të merrte diagnozën e rëndë, ai kishte një karrierë të jashtëzakonshme sportive si një nga lojtarët më të mirë të bejzbollit të kohës së tij dhe të të gjitha kohërave.
I vetmi nga vëllezërit e motrat që mbijetoi fëmijërinë në një familje të varfër
Henry Louis Gehrig lindi në Nju Jork më 19 qershor 1903 si Heinrich Ludwig Gehrig. Prindërit e tij kishin emigruar nga Gjermania dhe Lou, siç e quajtën për ta dalluar nga babai Henry, deri në moshën pesëvjeçare nuk fliste fare anglisht. Ai ishte i dyti nga katër fëmijët, por i vetmi që mbijetoi fëmijërinë. Motrat e tij vdiqën nga kolli i keq dhe fruthi në vitet e para të jetës, ndërsa vëllai i vdiq foshnje.
Babai i tij rrallë kishte punë sepse ishte një njeri i sëmurë, të cilit i ishte diagnostikuar epilepsia, dhe shpesh gjente strehim tek alkooli. Për këtë arsye, për jetesën e familjes kujdesej kryesisht nëna, Christina. Ajo punonte nga agimi deri në perëndim, me ndihmën e Lou-t. Ndërsa nëna lante rrobat e të tjerëve, ai i paloste dhe i shpërndante. Gjithashtu pastronte dyshemetë dhe në fundjavë punonte në një dyqan lokal.
Si i tillë, Lou shpesh ishte objekt talljeje në fëmijëri. Ishte i varfër, i veshur keq dhe në fillim e kishte të vështirë me gjuhën angleze. Ai u rrit në lagjen etnikisht të larmishme Washington Heights, ku fëmijët e tjerë e quanin “budallai holandez” dhe “Heinie i vogël”. “Heinie” ishte një nofkë për të tallur, që përdorej si për vithet ashtu edhe për ushtarët gjermanë gjatë Luftës së Parë Botërore.
Lou i turpshëm fillimisht shikonte fshehurazi fëmijët e tjerë duke luajtur diçka të quajtur bejzboll, por me kohë iu bashkua edhe vetë. E ndihmoi edhe fakti që një Krishtlindje babai e surprizoi duke i blerë një dorezë bejzbolli.
Shumë pak fëmijë në lagje kishin një gjë të tillë, prandaj Lou fitoi pikë në sytë e tyre, edhe pse babai nuk dinte asgjë për bejzbollin dhe i bleu një dorezë të madhe të përshtatur për kapësin (catcher), jo atë të zakonshme. Për më tepër, doreza ishte për përdorim nga një doracak i djathtë, ndërsa Lou ishte mëngjarash, por ai u përshtat.
Ai e deshi aq shumë bejzbollin, sa që zgjohej në 5:30 të mëngjesit për të luajtur me miqtë para shkollës. Pas saj nuk kishte kohë për lojë, sepse i duhej të punonte.
Në moshën 17-vjeçare bëri të pamundurën
Kur u regjistrua në gjimnaz në moshën 14-vjeçare, ende kishte fëmijë që e tallnin për rrobat e tij të vjetra e të grisura, por kishte edhe nga ata që e njihnin nga fusha e lojës dhe e dinin për talentin e tij. “Disa fëmijë i thanë profesorit tim se mund ta godisja topin një kilometër larg në park. Profesori më urdhëroi të paraqitesha në ndeshjen e shkollës”, tregonte Gehrig.
Shkoi me tramvaj deri te stadiumi. Kur pa turmën e madhe dhe dëgjoi zhurmën, aq shumë u frikësua, u kthye e shkoi në shtëpi. Të nesërmen, profesori i kërcënoi se do ta rrëzonte nga klasa nëse nuk do të paraqitej në ndeshjen tjetër, dhe kështu ai shkoi.
Gehrig provoi edhe basketbollin, mundjen, hokejin dhe futbollin amerikan, por bejzbolli ishte dashuria e tij më e madhe. Ai iu bashkua ekipit të shkollës dhe fillimisht ishte lojtari më i ri i saj. Në vitin e fundit u bë lojtari më i gjithanshëm, duke luajtur kryesisht në bazën e parë, por edhe si gjuajtës ose lojtar i jashtëm.
Ato vite, shkolla e tij fitoi kampionatin e Nju Jorkut dhe më pas duhej të luante në Çikago kundër kampionëve të atjeshëm. Nëna e tij e kujdesshme nuk donte ta linte të udhëtonte, duke e quajtur bejzbollin “një grumbull marrëzish”, por u bind nga trajneri Harry Kane.
Fatmirësisht. Gehrig i solli fitores ekipit të tij me një Grand Slam – një home run me bazat e mbushura – ku topi përfundoi në verandën e një shtëpie aty pranë. Një arritje e rrallë edhe për profesionistët, e paprecedentë për një 17-vjeçar.
Nga “Babe Ruth i ri” te shoku i tij i skuadrës
Ai vazhdoi bejzbollin edhe në universitetin Columbia, por pas dy vitesh hoqi dorë nga studimet për t’iu përkushtuar karrierës profesionale, pasi skautët e kishin cilësuar “Babe Ruth i ri”.
Në vitin 1923, në moshën 20-vjeçare, nënshkroi me New York Yankees dhe u bë shok skuadre i vetë Babe Ruth-it. Fillimisht ishte zëvendësues, por pas dy vitesh hyri në formacionin bazë në vend të Wally Pipp, i cili kishte dhimbje koke një ditë. Pipp u shërua shpejt, por vendin nuk e rimori kurrë.
Në vitin 1927, Gehrig pati një sezon të jashtëzakonshëm, ndërsa Yankees ishin aq të fortë sa Ruth dhe Gehrig rivalizonin për numrin e home run-eve. Ruth fitoi me 60 ndaj 47, por çmimi i MVP shkoi te Gehrig.
Yankees-t e 1927-s, të quajtur Murderers’ Row, fituan titullin dhe konsiderohen edhe sot një nga skuadrat më të mira të të gjitha kohërave, ndërsa Ruth dhe Gehrig – një nga dyshet më të frikshme në historinë e sportit.
Marrëdhënia e tyre u ftohën në vitet ’30 për arsye private. Gehrig dyshonte se Ruth po i ngacmonte gruan, dhe gjithçka u përkeqësua pas një sherri mes nënës së Gehrig dhe gruas së dytë të Ruth-it, ku Ruth i tha atij se “nëna jote duhet të shohë punët e veta”.
Për Gehrig, nëna dhe gruaja ishin njerëzit më të rëndësishëm në jetë. Ai jetoi me prindërit deri në moshën 30-vjeçare dhe disa burime thonë se nëna i kishte prishur lidhje të mëparshme derisa ai takoi dashurinë e jetës, Eleanor.
“Kali prej hekuri” papritur u dobësua
Pas titujve të 1927, 1928 dhe 1932 me Ruth-in, Gehrig fitoi edhe tre tituj radhazi nga 1936 në 1938 pa të. Në vitin 1932 u bë lojtari i parë i shekullit XX që shënoi katër home run në një ndeshje. Ai luajti 2130 ndeshje radhazi – rekord për 56 vjet – dhe fitoi nofkën “The Iron Horse” (Kali prej hekuri).
Në vitin 1938, performanca e tij ra papritur. Statistikat e dobëta dhe lodhja e pashpjegueshme bënë që ai vetë të ndiente se diçka nuk shkonte. Pas tetë ndeshjeve të sezonit 1939, i kërkoi trajnerit të mos e aktivizonte dhe shkoi për kontrolle mjekësore.
Pas gjashtë ditësh analizash, diagnoza ishte ALS. Atë kohë dihej pak për sëmundjen, përveç faktit që nuk kishte shërim dhe përparonte shpejt. Mjekët i dhanë maksimumi tre vite jetë. ALS quhej edhe “paraliza zvarritëse” dhe të prekurit shpesh stigmatizoheshin e fshiheshin nga publiku.
Fjalimi i “njeriut më me fat në botë”
Dy javë pas diagnozës, më 4 korrik 1939, në një Yankee Stadium plot me mbi 60 mijë njerëz, Gehrig mbajti një nga fjalimet më të famshme në historinë e sportit:
“Fansa të dashur, këto dy javë keni lexuar për fatkeqësinë që më ka gjetur. Megjithatë, sot e konsideroj veten njeriun më me fat në botë…”
Ai falënderoi bashkëlojtarët, kundërshtarët, punonjësit e stadiumit, prindërit dhe gruan e tij, duke përfunduar, “Ndoshta kam pasur një fatkeqësi, por kam shumë arsye për të jetuar. Faleminderit.”
Publiku e duartrokiti për dy minuta pa pushim dhe Babe Ruth e përqafoi në fushë.
Diagnoza e Gehrig ndihmoi të tjerët
Sëmundja përparoi shpejt. Ai u diagnostikua në ditëlindjen e tij të 36-të dhe brenda një viti humbi aftësinë për të ecur. Refuzoi të përdorte karrocë invalidi dhe lejonte të takonte vetëm të afërmit më të ngushtë.
Lou Gehrig vdiq më 2 qershor 1941, 17 ditë para 38-vjetorit të tij. Flamujt në Nju Jork u ulën në gjysmë shtize dhe Yankees shtynë ndeshjen. Babe Ruth qau para arkivolit të tij.
Eleanor nuk u martua kurrë më dhe ia kushtoi jetën kërkimeve dhe luftës kundër ALS. Diagnostikimi i Gehrig ndihmoi në thyerjen e stigmës dhe në fillimin e një beteje që vazhdon edhe sot.
